O Milošu Nikoliću Miđeniju, reformatoru albanske književnosti: Školovao se u Baru, Bitolju i Skadru, pisao na srpskom i albanskom

PIŠE: Vladimir Janković

Jedan od najvećih reformatora albanske književnosti i prvi moderni albanski pisac imao je srpsko poreklo. Riječ je o Milošu Nikoliću čiji nadimak je bio Miđeni (po njemu naziv nosi i gradsko pozorište u Skadru, prim.red.)

Svoje prve radove objavio na albanskom jeziku u Tirani u književnom časopisu ,"Ilirija" i u časopisu "Novi svet". U Tirani mu je i objavljena jedina knjiga štampana za života, zbirka pesama, pod naslovom "Slobodni stihovi". Njegovo književno delo dugo će ostati rasuto po raznim listovima i časopisima.

Zbog svoje satiričnosti i oštre kritike društva, zbog permanentnog ukazivanja na socijalne nepravde i nejednakosti u Albaniji i otvoreno kritikovanje državnog vrha, urednici su nerado objavljivali njegove tekstove. Sigurno je u tome da njegovo delo bude marginalizovano uticalo i njegovo etničko poreklo. Svoje srpsko poreklo "prikrivao" je nadimkom Miđeni.

Preminuo je pre nego što je navršio dvadeset i sedmu godinu. Nije imao vremena za doterivanje svojih dela i za stvaranje nekog opširnijeg književnog opusa. Ali, ono što je napisao, bez obzira na to da li se radi o poeziji ili o prozi, ostavilo je duboke tragove pre svega u književnosti naroda na čijem jeziku je ostvaren kao pisac, ali i u književnosti drugih balkanskih naroda.

Miđenijeva pezija i proza prožeti su teškim socijalnim realizmom bede i tragičnog položaja pojedinca u društvu tog vremena. Likovi iz njegovih dela su ljudi iz najnižih slojeva albanskog društva. Neka od Miđenijevih dela su romani i minijature; njihove teme predstavljaju sukob pojedinca sa institucijama i patrijarhalnim i konzervativnim moralom. Buntovne prirode, Miđenijev talenat razbio tradicionalizam u albanskoj poeziji i prozi uvodeći novi stil i forme u poeziji i naraciji.

Miloš Đorđev Nikolić rođen je u mnogočlanoj porodici oca Đorđa Nikolića i majke Sofije Atanasa Kokoševića u Vraki kod Skadra, oktobra meseca 1911. godine. Skadarska Malesija i njena okolina u vreme njegovog rođenja pripadala je još uvek Otomanskoj imperiji. Vraka je tada bila selo naseljeno isključivo srpskim i crnogorskim stanovništvom pravoslavne veroispovesti, a u njihovom okruženju živelo je većinsko katoličko i muslimansko stanovništvo.

Nikolići su poreklom iz mesta Reka u Debru. Taj kraj danas pripada Republici Makedoniji. Milošev deda Nikola Debranin doselio se u Skadar sredinom devetnaestog veka. Oženio se planinkom Stakom Milanovom iz Kuča. U mladosti je radio kao zidarski šegrt i majstor po Skadru i po selima u njegovoj okolini. Imao je dva sina Đorđa, i Krsta. Nikola je poginuo u Srpsko-turskom ratu 1876. godine kao dobrovoljac u crnogorskoj vojsci.

Nikolin sin Đorđe oženio se 1900. godine sa Skadrankom Sofijom Kokošević. Par je imao šestoro dece, dva sina: Nikolu i Miloša i četiri kćeri: Jelenu, Jovanku, Olgu i Cvetku.

U istoriji književnosti Miloš Nikolić je poznat pod imenom Millosh Đerđ (na albanskom Gjergj) Nikolla, odnosno pod pseudonimom koji je u stvari akronim od početnih slogova njegovog imena, imena oca i prezimena – MIĐENI (na albanskom MIGJENI).

Malog Miloša, još u ranom detinjstvu, pogodili su veliki porodični gubici. U kratkom vremenskom periodu, pre njegovog punoletstva, do njegove petnaeste godine, poumirali su mu roditelji i stariji brat Nikola, a nešto kasnije i baka Staka koja je othranila čitavu porodicu svog pokojnog sina Đorđa.

Miloš je svoje školovanje započeo u Skadru. Nastavu je slušao u srpskoj osnovnoj školi na svom maternjem srpskom jeziku. Uostalom u kući Nikolića se govorilo srpskim jezikom. Dalje školovanje nastavio je u Baru.

U Baru će stanovati kod svoje starije sestre i tu završiti još dva razreda niže građanske škole. Kasnije dobija stipendiju i odlazi na školovanje u Bitolj. Tamo je upisao gimnaziju i u tom gradu završio prva dva razreda. Želeo je da nastavi dalje školovanje u gimnaziji i tako se pripremi za studije književnosti, ali zbog nedostatka sredstava biva primoran da školovanje nastavi u pravoslavnoj Bogosloviji u Bitolju.

Godine 1926. završio je polumaturu u Bitolju. Iste te godine mu se upokojila baba Staka, dve godine pre toga umire, prvo, otac Đorđe (1924) pa brat Nikola (1925) u svojoj dvadeset petoj godini. Miloš će u Bogosloviji u Bitolju biti od 1928. do1932. godine. Te godine će završiti Bogosloviju i vratiti se prvo neko vreme kod svoje starije sestre u Bar, a potom u svoj rodni kraj, u selo Vraku kod Skadra.

Miloš Nikolić je najbolje ocene u Bogosloviji imao upravo iz jezika, i to ne samo iz klasičnih nego i iz živih jezika. Učio je latinski i grčki, ruski i francuski. Njegovi biografi ističu da je dobro poznavao pored srpskog (maternjeg) i albanskog (koji je naučio u detinjstvu) još i ruski, francuski, italijanski, makedonski i bugarski.

Sačuvana su svedočenja njegovih školskih drugova i Nikolićeve rodbine, njegovih sestara, pre svih sestre Olge, da je prve svoje stihove pisao na srpskom jeziku. Ponešto od toga, kažu njegovi proučavaoci, profesor Kaplan Burović, na primer, je i objavio na svom maternjem srpskom jeziku. I sam pisac govorio je u više navrata da često ono što napiše na srpskom kasnije prevodi na albanski jezik, a dela koja napiše na albanskom potom prevodi na srpski jezik, istaknuto je u istraživanju Goluba Jašovića koji se detaljno bavio likom i delom ovog književnika.

Budući da je bio jugoslovenski, odnosno srpski stipendista, nakon završetka Bogoslovije dobio je ponudu jugoslovenskih vlasti da nastavi školovanje na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu ili da bude sveštenik u Vojvodini, ali Miloš je sve te ponude odbio. Možda je ova činjenica i bila od presudnog značaja da Miloš prelomi i odluči da život posveti pisanju o svom zavičaju, skadarskoj Malesiji i da to radi na albanskom nematernjem jeziku.

"U dubini moga srca spavaju nepevane pesme
koje još ni bol ni radost nisu pustile,
koje spavaju i čekaju srećnije dane
da izbiju i izliju oslobođene strahova."

Vratio se iz Bara u Skadar i zatražio stipendiju od države Albanije kako bi nastavio studije književnosti ili makar dobio učiteljsku službu kako bi imao od čega da živi. Posle skoro pola godine čekanja vlasti ga raspoređuju na radno mesto učitelja u njegovom rodnom selu Vraki. Nimalo slučajno. U toj školi đaci su bili mali Vračani, deca srpskog porekla, koja su prvo morala da nauče albanski jezik od svog učitelja, jer se u njihovim domovima tada govorilo srpski. O tim i takvim školskim problemima je govorio i Miloš Nikolić lično.

Kasnije je Nikolić radio kao učitelj još i u Skadru i u malesijskom siromašnom selu Puk. Ubrzo je sve više obolevao od tada neizlečive tuberkuloze. Godine 1938., odlazi na lečenje na kratko u Grčku, a potom u Italiju. U Italiji će u okolini Torina preminuti 1938. godine u jednom tamošnjem sanatorijumu.