Zaboravljeni velikan iz Bara: Sjećanje na Mila Jovovića, pjesnika slobode i srpske riječi

Prije četiri noći, u Nikšiću, u okviru svetkovine „Dani Matice srpske“, u prostorijama Matice srpske – Društva članova u Crnoj Gori, promovisana je knjiga „Pjesme“ barskog autora s kraja XIX i početka XX vijeka, Mila Jovovića. O knjizi su govorili prof. dr Lidija Tomić i doc. dr Goran Radonjić, a moderator književne večeri bio je Luka Spasojević.

Govoreći o djelu, prof. dr Lidija Tomić je istakla da u poeziji Mila Jovovića „dominara srpski nacionalni identitet koji pjesnik skoro u svakoj pjesmi naglašava pripadnošću srpskom narodu, njegovoj istoriji i tradiciji. Njegova katolička vjera i srpski identitet nijesu suprotstavljeni – naprotiv, oni čine jedinstvenu duhovnu cjelinu. Milo Jovović je katolik s izraženom sviješću o pripadnosti srpskom narodu i svojoj porodici koja je njegovala značaj srpske istorije i tradicije.“

Na promociji je posebno naglašeno da je Jovović bio pjesnik koji se ponosio „svojim srpskim porijeklom, srpskim imenom, srpskim rodom, istorijskim ličnostima srpske prošlosti, nacionalnim bićem i svim što je srpsko“.

Prof. dr Tomić je naglasila da „u Jovovićevoj poeziji pulsira etički i moralistički estetizam, prožet emocijama prema vrlinama srpskog roda“, te da se pjesnik „kritički odnosi prema podjelama i mržnji, veličajući ljubav i bratimstvo“. Prema njenim riječima, „patriotski duh i ton njegove poezije upućuju na životvorni agonizam njegovog pjevanja i neprekidna poetska svjedočenja da je najviši smisao postojanja – očuvanje i odbrana srpskog jezika, naroda i tradicije“.

Doc. dr Goran Radonjić podsjetio je da „Pjesme Mila Jovovića odslikavaju jedan period, ideje koje su bile dominantne u našoj sredini i imaju važan kulturnoistorijski značaj“. On je analizirao formalno-tematske osobine Jovovićeve poezije, društveni kontekst u kojem je nastajala i ukazao na to „šta Jovovićeve pjesme danas govore o srpskom identitetu i kulturi“.

Zaboravljeni barski Srbin katolik

Milo Jovović rođen je u Baru 28. septembra 1866. godine, u rodoljubivoj porodici Srba katolika Jovovića. Kada je Bar oslobođen od Turaka 1878. i priključen Crnoj Gori, grad je ubrzo postao žarište kulturnog preporoda.

Marta 1881. godine osnovana je Srpska narodna čitaonica, najstarija institucija kulture u istoriji Bara, na čijem čelu su bili Tomo Oraovac kao predsjednik i hodža Šabić kao potpredsjednik. Na osnivanju je govorio i Josip Kolović, generalni vikar katoličkog arhiepiskopa barskog – primasa srpskog. Među 64 osnivača, bio je i tada petnaestogodišnji Milo Jovović, što vidimo iz dopisa objavljenog u „Glasu Crnogorca“ od 28. marta 1881.

Već u maju te godine, članovi čitaonice su uzidali spomen-ploču „Svome viteškom osloboditelju Knjazu Nikoli I ... Srpska narodna čitaonica. 25. marta 1881.“ O postavljanju te ploče „Glas Crnogorca“ je izvještavao 31. maja iste godine.

Članovi Srpske narodne čitaonice nisu se dijelili po vjeri, već su svi bili vođeni idejom napretka srpske književnosti i kulture. Ipak, Jovović je u to vrijeme bio veoma mlad, pa je trebalo da prođe više godina da bi srpska književna javnost prepoznala njegov glas.

Poetski put i nacionalni zavjet
Petnaestog jula 1892. somborski list „Golub, list za srpsku mladež“ objavio je Jovovićevu pjesmu „Čudan san“, ispunjenu rodoljubivim zanosom. Sa tim listom će sarađivati pune dvije decenije, sve do 1910.

Već naredne godine (1893) njegove pjesme objavljuje i „Bosanska vila“, jedan od najuglednijih srpskih književnih časopisa, što mu otvara vrata šire saradnje. U slovenačkom „Slovanskom svijetu“, koji je izlazio u Trstu i Beču, februara 1894. godine objavljuje pjesmu „U noći“.

Urednik tog časopisa, Franjc Podgornik, slavjanofil i rusofil, objavljivao je Jovovićeve pjesme od 1894. do 1898. godine, uvijek ćirilicom i na srpskom jeziku. Među njima se ističe rodoljubiva pjesma „Vidov-dan“, a zatim i „Srbinova molitva“, „Majci“ i mnoge druge, u kojima je izrazito prisutna vjera u Boga, ljubav prema rodu i zavjetna svijest o žrtvi za slobodu.

Kada je iguman manastira Banja kod Risna, Dionisije Miković, 1896. godine pokrenuo godišnjak „Srpski magazin“, među pretplatnicima iz Bara bili su i Nikola J. Debelja, učitelj Milo Jovović i više uglednih građana svih vjeroispovijesti – pravoslavne, katoličke i muslimanske. Upravo se tu prvi put bilježi i podatak da je Jovović u to doba bio učitelj.

U drugom, ujedno i poslednjem broju „Srpskog magazina“ za 1897. godinu, štampanom u Dubrovniku 1898, Jovović objavljuje pjesmu „Tica u zatvoru“.

Srpski pjesnik
Milo Jovović je stvarao raznorodnu poeziju – ljubavnu, dječiju, pohvalnu, ali u svemu dominira rodoljubivi naboj. Njegova najsnažnija poetska ostvarenja jesu ona u kojima se ističu vjera, sloboda i srpsko jedinstvo: „Vidov-dan“, „Srbinova molitva“, „Srpstvu“, „Domovini Crnoj Gori“, „Srpskom imenu“, „Srpskoj zastavi“, „Srbinu“, „Maćedoniji“…

Jovović je pjesnik romantičarskog zanosa – iskreno ljubi svoju otadžbinu Crnu Goru, vladarsku kuću Petrovića, hrišćansku (katoličku) vjeru i srpski narod iz kojeg je potekao. Jedno vrijeme živio je u Carigradu, a po povratku u Bar radio je kao službenik u Nadbiskupiji barskoj – primasiji srpskoj, i u monopolu duvana.

Umro je 3. marta 1916. godine, od posljedica ranjavanja prilikom topovskog napada austrougarske mornarice na grad Bar. Njegova iznenadna smrt prekinula je rad na objavljivanju zbirke pjesama koja je tek više nakon više od vijeka kasnije, ugledala svjetlo dana.

Falsifikatori nasljeđa
Posebno je važno istaći da naziv Srpske narodne čitaonice, koju su 1881. godine osnovali Srbi različitih vjeroispovijesti u Baru, danas razni falsifikatori – oni koji su se odrekli svojih predaka Srba – uporno i zlonamjerno nazivaju „Barska narodna čitaonica“. To je teška sramota i duhovna bolest, naročito ako se zna da i danas, u Starom Baru, stoji spomenik oslobodiocima grada Bara, koji je podigla upravo Srpska narodna čitaonica 1881. godine, sa granatom na vrhu i jasnim natpisom:

„BAR, SVOM VITEŠKOM OSLOBODITELJU KNJAZU NIKOLI I.
SRPSKA NARODNA ČITAONICA 25 MARTA 1881.“

Milo Jovović je u svojoj poeziji ostavio zavjet koji govori više od hiljadu stranica istorije.

NE DIČIM SE...

Ne dičim se blagom pustim,
U Boga je kesa moja;
Al’ se dičim da sam Srbin
Junačkoga roda, soja.

Moje blago i bogatstvo,
To je st’jenje ponosito;
Moja sreća, moja slava
I koplje je ubojito.

Na što meni blago sv’jeta,
Kad je moja sreća ova:
Da u st’jenje ovo živim,
Među jato sokolova?

Što li zlato, što li biser;
Sloboda je zlato moje!
To jedino blago Srbin
Vjekovima branio je.

Zato neću druge sreće;
Neću srebra, neću zlata;
Mjesto toga, sloboda je
Srpskom rodu s neba data.

(Milo Jovović)

Jovovićevo ime, kao i njegova djela, danas zaslužuju da budu vraćeni u sve programe obrazovanja, kulturne institucije i narodno pamćenje.

Ovaj pjesnik, Srbin katolik iz Bara, svojim stihovima je ostavio neprolaznu poruku – da ljubav prema narodu, jeziku i vjeri nije pitanje politike, već pitanje časti, vjere i duhovnog dostojanstva.