Vukan Nemanjić – vladar Duklje koji je obnovio slavu Bara i Barske nadbiskupije

Ime Vukana Nemanjića (oko 1165–1207) zauzima posebno mjesto u istoriji srpske države i grada Bara. Kao najstariji sin Svetog Simeona Nemanje, Vukan je bio veliki župan i kralj srpske države Duklje, ali prije svega jedan od najrevnosnijih hrišćanskih vladara svoga vremena – pravoslavni vjernik, brat prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save, koji je uvažavao katolike i papu, ne iz vjerskog priklanjanja, već iz želje da duhovno i politički učvrsti svoju zemlju i narod.

Bar – duhovno središte Vukanove države
Nakon što je njegov otac, veliki župan Stefan Nemanja, krajem XII vijeka proširio državu do jadranske obale i prisajedinio drevnu Duklju, Bar je postao važan centar nove vlasti. Upravo je u Baru, u srcu Zete, Vukan imao svoje sjedište, odatle je upravljao priobaljem i u tom gradu obnovio jedan od najznačajnijih duhovnih i kulturnih simbola južnih srpskih zemalja – Barsku nadbiskupiju.

Godine 1199, uz saglasnost pape Inoćentija III, ali po sopstvenoj inicijativi i interesu države, Vukan je uspio da izdejstvuje vraćanje starog dostojanstva Barske nadbiskupije, koje je bilo ukinuto i potčinjeno dubrovačkoj crkvi. Taj čin nije bio plod vjerskog prelamanja, već državničke mudrosti. Vukan je time utvrdio Bar kao glavni duhovni centar Zete i pokazao da Srbi na primorju mogu imati svoju crkvenu autonomiju i dostojanstvo, kao što ih je njegov brat Sveti Sava nešto kasnije osigurao u unutrašnjosti osnivanjem samostalne Srpske arhiepiskopije. Suvišno je, ali podsjetićemo, u to vrijeme svi stanovnici Duklje u nacionalnom smislu bili su Srbi, jer druge nacije ovdje nije bilo sve do završetka Drugog svjetskog rata.

Hrišćanin koji je poštovao sve oblike vjere
Iako je bio duboko ukorijenjen u pravoslavnoj tradiciji, Vukan je razumio značaj dijaloga i saradnje sa zapadnim hrišćanskim svijetom. Njegova prepiska s papom Inoćentijem III, kao i učešće legata Rimske crkve na saboru u Baru, pokazuju da je Vukan težio ujedinjenju i snaženju hrišćanstva u cjelini, u vremenu kada su velike sile na Balkanu lomile koplja oko vjerskih pitanja.

Za razliku od nekih vladara koji su pokušavali da vjeru koriste kao oruđe podjele, Vukan ju je koristio kao most povezivanja. Pod njegovom upravom, Bar je bio simbol takvog približavanja i mjesto gdje su se pravoslavni, katolici i monasi iz raznih krajeva sreli u duhu hrišćanskog mira.

Barski sabor i obnovljena nadbiskupija
Na crkvenom saboru u Baru, ljeta 1199. godine, Vukan je svečano objavio obnovu nadbiskupije, u prisustvu biskupa iz svih krajeva njegove zemlje, uglednih monaha i predstavnika Rima. Sabor je imao višestruk značaj: osnažio je položaj Bara kao duhovnog sjedišta, potvrdio staru dukljansku tradiciju i pokazao da srpski vladari nisu neprijatelji zapadne crkve, već njeni ravnopravni sagovornici.

Obnova nadbiskupije u Baru pod Vukanom bila je, dakle, djelo pravoslavnog srpskog vladara koji je imao viziju šireg hrišćanskog jedinstva. Taj čin je povratio Baru dostojanstvo koje je uživao još u vrijeme kralja Bodina, kada je nadbiskupija imala izuzetan ugled u cijeloj Dalmaciji.

Kralj i državnik
Kao vladar, Vukan je nosio titulu kralja Duklje, Dalmacije, Travunije i Toplice, što pokazuje obim njegove vlasti. Iako je u borbi za presto s bratom Stefanom imao i teške trenutke, istorija ga pamti kao državnika koji je prvi u dinastiji Nemanjića ponovo obnovio kraljevsku titulu na tlu nekadašnje Zete.

Za njegove vladavine nastalo je i Vukanovo jevanđelje – jedan od najznačajnijih starosrpskih rukopisa, spomenik duhovnosti i pismenosti koji svjedoči o visokom stepenu kulture u zemljama kojima je upravljao.

Vukanovo nasljeđe u Baru
Iako se nakon 1207. godine gubi trag ovom vladaru, njegovo nasljeđe u Baru živjelo je kroz vjekove. Njegov čin obnove nadbiskupije nije bio puka diplomatska epizoda, već temelj trajnog duhovnog identiteta primorske Srbije. U vremenima kada se svijet dijelio na istok i zapad, Vukan je u Baru utemeljio duh hrišćanskog jedinstva, pokazujući da se ljubav prema Bogu ne mjeri konfesijom, već djelom.

Vukan Nemanjić bio je duboko vjerujući pravoslavni hrišćanin. Njegovo uvažavanje pape i zapadne crkve bilo je plod mudrosti, ne podaništva. Upravo je iz tog razloga uspio da Bar uzdigne u duhovni centar svoje države i da vrati nadbiskupski tron, čime je zauvijek upisao svoje ime u istoriju grada pod Rumijom kao velikog vjernika, državnika i obnovitelja.