Dr Radoje Femić: Romanom "Grossi de Brescova" Mirko Rakočević vratio dug zavičaju
Detaljna, gotovo neorealistička sklonost pripovjedača da oživi epohu u svakom, ma i najmanjem detalju (prikaz obuće, odjeće, katalog hrane i pića, enterijer i eksterijer) uslovila je imaginarnu rekonstrukciju svijeta za koji postaje potpuno neobavezujuća bilo kakva medijavistička faktografija. Naime, pripovjedački sokovi tog svijeta dovoljno su autentični da predstavljaju projekciju srednjovjekovnog Brskova kakvo je moglo biti, a ne kakvo je uistinu bilo, što je, uostalom, i najznačajnije svojstvo Rakočevićeve romaneskne transpozicije.
PIŠE: dr Radoje FEMIĆ
U narodnoj biblioteci "Radosav Ljumović" u Podgorici, krajem maja je održana promocija novog romana književnika Mirka Rakočevića "Grossi de Breskova".
U predstavljanju ovog sjajnog proznog djela, uz autora Mirka Rakočevića i moderatorke Suzane Radulović, učešće su uzeli prof. dr Vuk Cerović i dr Radoje Femić. Izlaganje dr Femića koje je objavio portal "Srpske novine" prenosimo u cjelosti:
Roman Mirka Rakočevića vraća čitalačku misao na pomalo zaboravljenu epizodu srednjovjekovne istorije, u kojoj je Brskovo, potonji Mojkovac, kao razvijeni centar kovačke i rudarske djelatnosti, predstavljao značajnu tačku na balkanskoj rudarskoj topografiji. Međutim, automatizovano usvajanje istoriografskog fakta nerijetko oduzima čar istinske životvornosti epohe, zbog čega je pripovjedač nastojao da sagleda alternativnu, unutrašnju istoriju srednjovjekovnog Brskova, time i ondašnjeg svijeta i čovjeka u njemu.
Evocirajući biblijsku misao na početku romana, pripovjedač je nagovijestio povjerenje u temeljni, na prvi pogled - paradoskalni novozavjetni princip bogougodnog stradanja zarad činjenja dobrih djela, što je ilustrovano sudbinama istaknutih književnih junaka u knjizi. Grossi de Brescova u žanrovskom smislu jeste pregledna, romaneskna hronika Brskova, njegovih žitelja i brojnih došljaka koje je trgovačka aktivnost dovodila u podbjelasičku varoš protivrječne istorije i surove geografije. Birajući tradicionalnu narativnu strategiju, pripovjedač je strogo komponovao pojedine cjeline, zasnivajući pripovijedanje na anegdotskom načelu, iz kojeg pripovijedanje crpi uvjerljivost. Pa ipak, poetičko jedinstvo knjizi obezbjeđuje fascinacija učešćem Brskova u metežima srednjovjekovnog svijeta, koji je, protivno rasprostranjenim stereotipima, bio pun dijaloga različitih kultura, čije prožimanje i sinteza čine osnovnu novovjekovnog pogleda na svijet.
Sugestivnim prizorima pripovjedač je pokazao preplitanje duha ondašnjeg Brskova s kulturom Kotora, Dubrovnika, pa i Venecije, kojima je poželjnost brskovljanskog groša budila interesovanje za mjesto dubokog zaleđa. Slike trgovačkih karavana u romanu sugerišu višu, oduhvoljenu prirodu trgovačkog posla koji nikako nije sam sebi svrha, već je najčešće, a u ovom romanu zakonomjerno, sublimat težnji čovjeka da sticanjem materijalnog imetka unaprijedi duhovnu i, naročito, emocionaknu stranu bića, jer je brskovljanski groš konotiran kao simbol protivjrečnosti životnih težnji i potrage za srećom.
Gradeći upečatljivu galeriju književnih junaka, pripovjedač nije dao privilegovano mjesto nijednom junaku. Štaviše, moglo bi se reći da je glavni junak upravo Brskovo, jer je simbolizacija prostora realizovana načinom koji omogućava da se junak najprije situira u hronotop Brskova, pa da onda dospije pod pripovjedačku lupu. Izuzetak od naznačene poetičke konstante čini lik Dese, čija odanost rudokopu evoluira u njegovu sudbinsku kob, signaliziranu prološkim prizorom, a potvrđenu epilogom romana.
Desin lik, podvojen između težnje za materijalnim sticanjem i potrebe za ostvarenjem ljubavi, iznijansiran je pripovjedačevim porinućem u unutrašnji svijet junaka, što je ostvareno razvijenim doživljenim govorom i dočaravanjem njegove psihologije. Istovremeno, imaginarnom stvarnošću Rakočevićevog romana defiluju brojni junaci koji nijesu razvijeni, ali je njihova skica funkcionalizovana prema imperativu pričanja priče, koja panoramski natkriljuje pripovjedački svijet.
Zakoni i putevi brskovljanskog groša markiraju relacije među likova, određuju socijalnu i generacijsku hijerarhiju, sprečavaju ili iniciraju ostvarenje ljubavi, jednostavno, iskazuju moć ustanovljene robno-novčane razmjene, koja je spontanost prirodnog života u Brskovu redefinisala prema pravilima velikog i tuđeg svijeta. Ilustrativan je par književnih likova otac–sin, Hanc de Biberis i Henrik, koji uprkos krvnoj bliskosti predstavljaju antipode; dok je nagon za sticanjem kod prvog izoštren, drugoga obuzimaju osjećanja koja će ga učiniti ravnodušnim prema kovanju vrijednog brskovljanskog groša. Konačno, opadanje vrijednosti novca potvrdiće univerzalnu zakonomjernost neumitnosti uspona i pada, kao dva lica života, baš kao što lik vladara i lik svetitelja na brskovljanskom grošu demonstriraju neodvojivost zemaljskog i nebeskog svijeta.
Apoteoza rudarskom oknu znak je duboke identifikacije Brskovljana s izvorom materijalne sigurnosti, koja ih je kao gorštake činila ponosnim pred rafiniranom primorskom gospodom. Lik kefalije Velizara prikazan je prema stereotipnom uzusima srednjovjekovnih velikaša, oblasnih gospodara: odmjeren u govoru, promišljen u postupcima, svečan u držanju, riječju - izdanak istinskog plemstva koje prestiž crpi ne samo iz statusa i ugleda koji uživa, već i iz brige za zajednicu (ili više njih!) koja obitava u oblasti koja mu je povjerena.
Spektakularnost kažnjavanja u romanu Grossi de Brescova zasnovana je na potčinjavanju puka, za koji je rezervisano nadničenje, ispijanje jeftinog piva i divljenje preduzimljivim zlatarima i velikašima. Zbog toga je motivom vanredne ženske ljepote motivisan pripovjedačev interes za Brskovljanke, posebno za Milicu, djevojku koju ljepota i ljubav prema Desi uvlače u vrtlog brskovljanskih intriga, koje se hrane zlom i nevoljom. Dirljivo je dočaran lik Mitre, Desine majke, koja se predano moli za boljitak svog sina. Kefalijeva velikodušnost prema njoj iskazana je željom da pomogne nevoljnicima, što utvrđuje pozitivne konture ovog književnog junaka.
Simbolizacija pejzaža u romanu je podređenja toku godišnjih doba. Pripovjedač prati i sa prilježnošću hroničara akcentuje mjene prirode, uspostavljajući paralele između junaka i njegovog okruženja. Tako, na primjer, zarobljenost Brskova zimskim okovima figurativno ukazuje na tjeskobu književnog junaka, odnosno nemogućnost izbavljenja iz nezavidnog položaja u koji je dospio. Jedini izuzetak čini prostor rudokopa, čiji polumrak poravnava sve neuravnoteženosti.
Detaljna, gotovo neorealistička sklonost pripovjedača da oživi epohu u svakom, ma i najmanjem detalju (prikaz obuće, odjeće, katalog hrane i pića, enterijer i eksterijer) uslovila je imaginarnu rekonstrukciju svijeta za koji postaje potpuno neobavezujuća bilo kakva medijavistička faktografija.
Naime, pripovjedački sokovi tog svijeta dovoljno su autentični da predstavljaju projekciju srednjovjekovnog Brskova kakvo je moglo biti, a ne kakvo je uistinu bilo, što je, uostalom, i najznačajnije svojstvo Rakočevićeve romaneskne transpozicije. Ujedno, ovaj roman podsjeća na fascinirajuću istovjetnost potreba duha i tijela, koje srednjovjekovnog čovjeka približavaju našem savremeniku. Osvijetliti staze tog varljivog, ali nesumnjivog kontinuiteta koji obrazuju život brskovljanskih naseobina, s jedne, i svakodnevica savremenog Mojkovca, s druge strane, znači vratiti dug zavičaju. Taj dug Mirko Rakočević, kao svojevrsni brskovljanski ljetopisac, romanom Grossi de Brescova vraća cjelinom spretnog pripovjedačkog zamaha.
