HIC RHODUS, HIC SALTA: Burgas - od antičkih naselja do modernog lučkog centra

PRIREDIO: Igor Rems

Burgas je četvrti po veličini grad u Bugarskoj (oko 200.000 stanovnika, zaključno sa 2024. godinom).
Grad je administrativni centar Burgaske oblasti i opštine Burgas. Kao industrijski i lučki grad, on je ekonomski, kulturni i politički centar cijele jugoistočne Bugarske.

Zapadno od grada nalazi se LUKoil Neftohim, najveća rafinerija nafte u jugoistočnoj Evropi.

Zahvaljujući odličnim drumskim, željezničkim i vodenim vezama, Burgas je jedno od najvažnijih transportnih čvorišta u zemlji. Luka Burgas je najveća luka i jedina luka za sirovu naftu u Bugarskoj, kao i matična luka bugarske prekomorske ribarske flote, Crnomorske mornarice i Obalske straže.

Grad je centar bugarske ribarske i industrije prerade ribe. Aerodrom Burgas je najprometniji aerodrom u Bugarskoj nakon aerodroma u Sofiji.

Burgas je grad poznat daleko van regiona po turizmu. Njegov geografski položaj, sa nekoliko zaštićenih jezera i Crnim morem, kao i njegova drevna i srednjovjekovna naselja i festivali, privlače posjetioce ne samo iz balkanskih zemalja već i iz cijele Evrope i Azije.

Atanasovsko jezero
Atanasovsko jezero je poznata banja u blizini Burgasa. Za bazene sa blatom i slanom vodom kaže se da imaju svojstva ublažavanja bolova i liječenja. Burgas je stoga i popularno liječilište. Istovremeno, jezero pleni svojom jedinstvenom ljepotom, sa bijelom solju, blistavom ružičastom vodom i brojnim pticama koje se okupljaju nad jezerom. Takođe je stanište za autohtone životinjske vrste i ornitološki raj.

Katedrala Svete braće Ćirila i Metodija i rezervat prirode Poda uvršteni su na listu 100 nacionalnih turističkih mjesta u Bugarskoj. Manastir Svete Anastasije na istoimenom priobalnom ostrvu jedini je sačuvani srednjovjekovni ostrvski manastir u Crnom moru.

Kratka istorija grada
Današnji Burgas je nasljednik nekoliko naselja: Deultum, Skafida, Poros, Pirgos, Akva Kalide, a prema nekim naučnicima, i Rusokastro.

Deultum (takođe Develtum, Debeltum, Debeltus ili Develt) nastao je na zapadnoj obali jezera Mandren na ušću Sredecke rijeke, na teritoriji između Burgaskog i Mandrenskog jezera, a savremeni lingvisti prevode ime grada kao „dvojno blato“. Između 383. i 359. godine prije nove ere, naselja u blizini Burgasa bila su pod kontrolom tračkog kralja Kotisa I.

Postoji nekoliko verzija o porijeklu imena mjesta Burgas. Većina njih se odnosi na latinsku riječ Burgos ili grčku Πύργος (Pirgos), koje potiču iz iste jezičke porodice i znače kula, osmatračnica, zamak ili brdo zamka. Ime španskog grada Burgosa ima sličnu etimologiju.

U zaleđu Burgasa poznato je nekoliko praistorijskih i antičkih naselja od perioda halkolita do kasnog bronzanog doba. Početkom 2008. godine, tokom iskopavanja u oblasti Solna Niva blizu jezera Atanasov, deset kilometara od centra grada, pronađeno je više od 250 artefakata, od kojih najstariji datiraju iz oko 6000. godine prije nove ere. Nalazi, uključujući ritualne predmete koji su pripadali svešteniku-kralju, svjedoče o razvijenoj poljoprivredi, stočarstvu i proizvodnji soli stanovnika tog vremena. Artefakti iz Solne Nive su verovatno najstariji ikada pronađeni na obali Crnog mora.

Trakijsko naselje u oblasti Sladkite kladenci služilo je od 6. do 2. vijeka prije nove ere.

Tirsis je bilo još jedno tračko naselje, smešteno jugozapadno od Burgasa, koje je uništeno početkom 2. vijeka prije nove ere. Arheološka istraživanja kasnijih mineralnih kupatila Akva Kalide takođe pružaju dokaze o tračkim prethodnim naseljima.

Pod vladavinom velikog kralja Darija I, tračka naselja su došla pod persijsku vlast. Nakon odbijanja persijske invazije i osnivanja Odriskog carstva, naselja su ponovo postala tračka.

Burgas se razvio iz nekoliko naselja na obali Crnog mora i u priobalnom regionu. Značaj susjednih grčkih gradova Apolonije i Mesembrije, koji su već bili osnovani u 7. vijeku, ometao je rast manjeg naselja u antičko doba.

Godine 340. prije nove ere, makedonski kralj Filip II je osvojio tračka naselja.

Razvoj od rimskog perioda do srednjeg vijeka je povezan sa istorijom Plovdiva.
Nakon podjele Rimskog carstva 395. godine, region je pripadao Istočnom rimskom carstvu (kasnije Vizantiji).

Pod vladavinom vizantijskog cara Justinijana I (527–565), Akve Kalide su bile osigurane tvrđavskim zidom.

Godine 708. bugarski vladar Tervel je pobijedio vizantijskog cara Justinijana II u bici kod Anhijala, sjeverno od današnjeg Burgasa, i tako je mogao da uključi region Sagore, uključujući Akve Kalide, u Bugarsko carstvo po prvi put. Pod bugarskim vladarem Krumom, Sagore je trajno postala dio Bugarskog carstva. U tom kontekstu, bugarski vladar je izgradio bugarsko-vizantijski granični zid Erkesija.

Prema predanju, bugarski kan Boris I je kršten u blizini 863. godine u prisustvu vizantijskog cara Mihaila III.

Početkom 13. vijeka, region su opljačkali Katalonci.

U 13. vijeku, vizantijski pjesnik Manuel Files pominje Burgas kao Pirgos u svojim djelima.

Godine 1206. Akva Kalida, danas poznata kao Termopolis, uništio je latinski car Henri (IV krstaški rat), ali su je kasnije obnovili Bugari i Vizantinci. Godine 1270. Poros je pomenut u dokumentu Carigradske patrijaršije. Godine 1304. odigrala se bitka kod Skafide u blizini Porosa, u kojoj je bugarski car Todor Svetoslav pobijedio Vizantince i osvojio južnu obalu Crnog mora. Godine 1332. Bugari pod carem Ivanom Aleksandrom ponovo su pobijedili Vizantince pod carem Andronikom III u blizini Burgasa, u bici kod Rusokastra.

Deultum, Skafidu i Poros osvojili su Osmanski Turci, predvođeni sultanom Muratom I, 1367–1368. godine, ali ih je kasnije preuzeo Amadej VI Savojski, koji ih je ustupio Vizantiji.

Neposredno prije pada Carigrada 1453. godine, zajedno sa drugim gradovima na južnoj obali Crnog mora, bili su posljednje bugarske teritorije koje su pale pod osmansku vlast. Deultum je potpuno uništen i nije obnovljen narednih vijekova. Termopolis i Pirgos su sačuvani, a prvi turski sultan Sulejman I (1520–1566) naredio je izgradnju novog kupatila (hamama) na polusrušenim rimskim bazenima.

Burgaski zaliv na pomorskoj karti Nikolasa Vitsena iz 1697. godine. Burgas je označen kao Pierkus sive Pergas.
Pod imenom „Poro“, grad je označen i na čuvenoj karti Jakoba Kastalda iz 1584. godine.

Godine 1836. nemački general u osmanskoj službi Helmut fon Motlke posjetio je Burgas i sastavio najstariji poznati plan grada.

Od početka 1860-ih, za Burgas je počeo period brzog ekonomskog i kulturnog razvoja, koji je nakratko prekinut samo tokom Rusko-turskog rata (1877–1878), da bi se nakon toga nastavio sa još većom dinamikom i to traje do danas.